Kolejnym, istotnym problemem jest słaba pozycja mieszkańców wsi na pozarolniczym rynku pracy. Jeśli przypomnimy, że 54 proc. mieszkańców wsi to osoby z wykształceniem podstawowym, 28 proc. – z zawodowym, a tylko 15 proc. – ze średnim i policealnym, to pomimo znacznie lepszych wskaźników wśród młodych (do 30 lat), spośród których około 30 proc ( tab.5)[1]. ma wykształcenie średnie – znalezienie przez nich pracy w Polsce trapionej bezrobociem – nie jest łatwe. Brak łatwego dostępu młodzieży ze wsi do szkół powoduje, że niespełna jedna czwarta ogólnej liczby studentów pochodzi z terenów wiejskich. Niski poziom wykształcenia ludności wiejskiej, obok niekorzystnego wpływu na tempo modernizacji rolnictwa, zmniejsza możliwości szerszego rozwinięcia pozarolniczej działalności gospodarczej na wsi jako alternatywnego zatrudnienia dla występujących nadwyżek siły roboczej.
Tabela 5. Struktura wykształcenia ludności powyżej 15 roku życia w latach 1988 i 2002.
| Poziom wykształcenia | Miasta-1988 | Wsie -1988 | Miasta-2002 | Wsie-2002 |
| Wyższe | 9,4 | 1,8 | 13,7 | 4,3 |
| Średnie i policealne | 31,8 | 13,1 | 38,6 | 22,4 |
| Zasadnicze zawodowe | 23,2 | 24,2 | 21,1 | 29,2 |
| Podstawowe ukończone | 32,3 | 49,2 | 22,2 | 38,3 |
| Podstawowe nieukończone i bez | 2,9 | 11,2 | 1,5 | 5,0 |
| wykształcenia szkolnego |
Źródło: Raport z wyników Narodowego Spisu Powszechnego, GUS, Warszawa 2003.
Polskie rolnictwo wymaga dokonania przekształceń strukturalnych. Jego stan, to spuścizna całych dziesięcioleci, gdy rolnictwo indywidualne stanowiło,, niechciane dziecko” w rodzinie branż i sektorów uspołecznionej gospodarki. Reforma naszego rolnictwa jest nieuchronna. Przekształcenia strukturalne są konieczne z powodu niskiej konkurencyjności polskiego rolnictwa. Przekształcenia będą związane z realizacją dwóch równoległych procesów: modernizacji rolnictwa, skierowanej na zmianę struktury agrarnej, społeczno- zawodowej i wzrostu konkurencyjności, drugim procesem będzie wielofunkcyjny rozwój wsi, który umożliwi odpływ ludności zawodów pozarolniczych przy jednoczesnym rozwoju technicznej i społecznej infrastruktury wiejskiej.
Zdaniem ekspertów realizacja tych przekształceń będzie polegała na wsparciu modernizacji produkcji rolnej i przetwórstwa, aktywizacji regionów wiejskich, wspieraniu doradztwa i przyuczeniu do nowych zawodów a także działalności badawczo-rozwojowej.
Wykształcenie mieszkańców wsi polskiej odgrywa istotną rolę w rozwoju społeczno-gospodarczym obszarów wiejskich. Edukacja stanowi fundament dla rozwoju jednostek i społeczności, umożliwiając zdobycie wiedzy, umiejętności i kompetencji niezbędnych do osiągnięcia sukcesu zarówno na poziomie osobistym, jak i zawodowym.
Mieszkańcy wsi polskiej mają dostęp do różnych form edukacji, które obejmują zarówno system formalny, jak i nieformalny. System formalny obejmuje przedszkola, szkoły podstawowe, gimnazja, szkoły średnie, a także uczelnie wyższe i placówki edukacyjne. Szkoły wiejskie spełniają ważną rolę w zapewnieniu dzieciom i młodzieży dostępu do podstawowego wykształcenia, rozwijaniu ich potencjału intelektualnego oraz budowaniu podstawowych kompetencji.
Ponadto, różnego rodzaju programy, kursy i szkolenia są organizowane na obszarach wiejskich, aby umożliwić mieszkańcom zdobycie dodatkowych umiejętności zawodowych i podnoszenie kwalifikacji. Te formy edukacji nieformalnej dają możliwość nauki i rozwijania się w różnych dziedzinach, takich jak rolnictwo, rzemiosło, przedsiębiorczość, ochrona środowiska czy technologie informacyjno-komunikacyjne.
Wykształcenie mieszkańców wsi polskiej ma szeroki zakres korzyści. Po pierwsze, dostęp do edukacji zwiększa szanse na zdobycie lepszej pracy i polepszenie sytuacji ekonomicznej. Wykształcenie umożliwia rozwijanie umiejętności zawodowych, co prowadzi do większych możliwości zatrudnienia i rozwoju kariery.
Po drugie, edukacja ma istotne znaczenie dla podnoszenia świadomości i wiedzy mieszkańców wsi polskiej na temat różnych aspektów życia społecznego, zdrowia, ochrony środowiska i innych dziedzin. Poprawa poziomu edukacji może przyczynić się do zwiększenia zaangażowania społecznego, aktywności obywatelskiej i uczestnictwa w lokalnym rozwoju.
Po trzecie, wykształcenie jest kluczowe dla zrównoważonego rozwoju obszarów wiejskich. Mieszkańcy z lepszym wykształceniem są bardziej świadomi wpływu swojej działalności na środowisko naturalne i są bardziej otwarci na zastosowanie zrównoważonych praktyk w rolnictwie, gospodarce wodnej, ochronie przyrody i innych obszarach.
Wreszcie, edukacja pełni istotną rolę w zachowaniu i promowaniu dziedzictwa kulturowego i tradycji wiejskich. Szkoły wiejskie mają ważne zadanie w przekazywaniu wiedzy o lokalnej historii, kulturze, rękodziele i obrzędach ludowych. Dzięki temu mieszkańcy wsi polskiej mogą pielęgnować swoje korzenie, budować tożsamość regionalną i przyczyniać się do zachowania dziedzictwa dla przyszłych pokoleń.
Podsumowując, wykształcenie mieszkańców wsi polskiej jest kluczowym czynnikiem dla rozwoju społeczno-gospodarczego obszarów wiejskich. Dostęp do edukacji formalnej i nieformalnej umożliwia mieszkańcom zdobycie wiedzy, umiejętności i kompetencji niezbędnych do osiągnięcia sukcesu osobistego i zawodowego, podnoszenia świadomości, zrównoważonego rozwoju i zachowania dziedzictwa kulturowego.
[1] Raport z wyników Narodowego Spisu Powszechnego, GUS, Warszawa 2003.